تاریخچه مرکز وکلا کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه
مرکز وکلای قوه قضاییه نهادی میباشد موازی با کانون کارشناسان دادگستری و کانون وکلای دادگستری که توسط رییس قوه قضاییه در سال ۱۳۸۱ با صدور آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۷ تاسیس شد.
با تصویب این ماده یک سری اختیارات به قوه قضاییه داده شد از جمله این که آن‌ها باید آزمون وکالت را برای کسانی که در رشته حقوق تحصیل کرده‌اند برگزار کنند و به آن‌هایی که صلاحیت دارند مجوز وکالت بدهند.
مرکز وکلای قوه قضاییه
مطابق اصل ۳۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دادخواهی حق مسلم هر انسان میباشد و همه افراد می‌توانند برای دادخواهی به دادگاه‌های صالح مراجعه کنند.
همه مردم این حق را دارند که به این گونه دادگاه‌ها دسترسی داشته باشند و نمی‌توان هیچ‌کس را از مراجعه کردن به دادگاهی که به موجب قانون حق آن را دارد، منع کرد. در کشور ما در بین قوای سه‌گانه، قوه قضاییه نهادی است که افراد برای دادخواهی باید به آن مراجعه کنند.
از این رو در سال ۱۳۸۱ رییس قوه قضاییه با توجه به اختیاراتی که مطابق ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه به او داده شده، مرکز وکلای قوه قضاییه را تاسیس کرد. در ابتدا مرکز وکلا زیر نظر معاونت قضایی قوه قضاییه تشکیل شده بود. اما بعد از گذشت مدتی در سال ۱۳۸۵ مرکز وکلا مستقیم رفت زیر نظر رییس قوه قضاییه و معاون اول قوه قضاییه هم به عنوان ناظر بر این مرکز در نظر گرفته شد.
مرکز وکلای قوه قضاییه در ابتدا به منظور آموزش دادن و معرفی وکلا به جامعه حقوقی تشکیل شد. در سال ۱۳۹۳ بخش جدیدی تحت عنوان مشاوران خانواده هم به این مرکز افزوده شد. بنابراین برگزاری آزمون و نظارت کردن به فعالیت‌های مراکز مشاوره خانواده هم جزیی از وظایف قوه قضاییه هست.
ارکان مرکز وکلای قوه قضاییه
به موجب آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه توسعه سوم، ارکان مرکز وکلا عبارتند از: هیات نظارت، رئیس مرکز، هیات تعیین صلاحیت، معاونین مرکز، دادستان و دادگاه‌های انتظامی و مراکز استانی.
وب‌سایت مرکز وکلای قوه قضاییه
مرکز وکلای قوه قضاییه نیز همانند همه مراکز حقوقی مهم، یک وب سایت اختصاصی دارد. نشانی وب‌سایت مرکز وکلای قوه قضاییه judiciarybar.ir میباشد. بخش‌های مختلف این وب‌سایت عبارتند از:
درباره مرکز
در این قسمت مرکز وکلای قوه قضاییه معرفی شده است و دارای بخش‌های مختلفی مانند تاریخچه، اعضای مرکز، اهداف و وظایف، شوراهای عالی، معاونت‌ها، مراکز کارشناسی در استان‌ها و غیره.
بخش‌های مرکز
در این قسمت، بخش‌های مختلف مرکز وکلا معرفی شده است. این بخش‌ها شامل معاونت آموزشی، معاونت کارشناسان رسمی، معاونت وکلای قوه قضاییه، معاونت مشاوران خانواده، دادسرای انتظامی و اداره معاضدت قضایی مرکز وکلای قوه قضائیه میباشد.
تاریخچه مرکز وکلای قوه قضاییه
در فروردین سال ۱۳۷۹ ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. پیرو این ماده برای انجام حمایت‌های حقوقی، حفظ حقوق عموم مردم و سهولت دسترسی آن‌ها به امکانات و خدمات قضایی، به قوه قضاییه این اختیار داده شد که بتواند صلاحیت فارغ‌التحصیلان رشته حقوق برای اخذ مجوز مؤسسه‌های مشاور حقوقی و همچنین صلاحیت کارشناسان رسمی دادگستری را تایید کند.
در شهریور سال ۱۳۸۰ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ توسط ریاست قوه قضاییه تصویب و ابلاغ شد. به این ترتیب در پاییز سال ۱۳۸۰ اولین آزمون وکالت از طرف قوه قضائیه برگزار شد.
ریاست وقت قوه قضاییه در ماده ۴ آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۷، موجبات تشکیل مرکز وکلا که آن زمان مرکز امور مشاوران حقوقی، وکلا و کارشناسان قوه قضائیه، نام داشت را فراهم کرد، همچنین برگزاری آزمون‌های وکالت و کارشناسی رسمی و نیز صادر کردن پروانه وکالت برای متقاضیان را جز وظایف این مرکز تعریف کرد.
از طرف دیگر مطابق بند ۱۳ سیاست‌های کلی امنیت قضایی که در مهر ماه ۱۳۸۱ ابلاغ شد، قوه قضاییه موظف است که ضوابط اسلامی برای وکالت و کارشناسی رسمی را تعیین کند. نقش مراکز مشاوران حقوقی، کارشناسان قوه قضاییه و وکلا و ادامه فعالیت آن‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد، چرا که مهم‌ترین معیارهای وکالت و کارشناسی رسمی ناظر به روند صادر کردن پروانه فعالیت و نیز ساز و کارهای نظارتی میباشد.
نکته حائز اهمیت آن است که با توجه به ماهیت صنفی، گستره جغرافیایی و موضوعی و نیز فعالیت محدود نهادهایی مانند کانون وکلای دادگستری و کانون کارشناسان رسمی دادگستری، این نهادها نمی‌توانستند تامین کننده هدف‌ها و ماموریت‌های ذکر شده در سیاست‌های امنیت قضایی باشند.
بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵، اداره مترجمین رسمی قوه قضائیه هم به مرکز وکلا اضافه شده بود. مرکز وکلای قوه قضاییه در ابتدا زیر نظر معاونت قوه قضائیه تشکیل شد و ریاست هیات اجرایی آن هم به عهده معاونت قضایی آن زمان بود.
بعدها در سال ۱۳۸۵، این مرکز به حوزه ریاست قوه قضائیه انتقال داده شد و ریاست هیات اجرایی آن نیز به عهده معاون اول قوه قضائیه گذاشته شد. همچنین در همین سال دادسرای انتظامی مرکز وکلا برای رسیدگی به تخلفات وکلا و کارشناسان رسمی که عضو مرکز وکلا هستند، تشکیل شد.
دفاتر استانی هیات مدیره‌های وکلا و کارشناسان رسمی به مرور با یک سری اختیارات محدود تشکیل شدند و انجام برخی از امور اعضای مرکز وکلا را بر عهده داشتند.
به مرور زمان میزان صلاحیت‌های مرکز وکلا توسعه پیدا کرد و در سال ۱۳۹۳ مطابق ماده ۳۲ آیین‌نامه اجرایی و قانون حمایت از خانواده، ساماندهی امور مشاوران خانواده هم به این مرکز سپرده شد.
در اسفند ماه سال ۱۳۹۷ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه بازنگری شد و مطابق آن، مرکز وکلا از نظر مسائل مالی، اداری و استخدامی تبدیل به یک شخصیت حقوقی مستقل شد و اسم آن نیز به “مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده” تبدیل شد.
مطابق آیین‌نامه ذکر شده، هیات نظارت نیز به منظور سیاست‌گذاری، نظارت و تنظیم خط مشی تشکیل شد. همچنین به دلیل سوء برداشت‌هایی که در مبنای قانونی صدور مجوز برای موسسات حقوقی به وجود آمده بود، در آذر ماه ۱۳۹۸ به موجب ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه، کسانی که فارغ‌التحصیل حقوق هستند ولی پروانه وکالت را از کانون وکلای دادگستری دریافت نکرده‌اند، برای ثبت موسسه حقوقی باید از مرکز مجوز دریافت کنند.
ماموریت‌ها، اختیارات و وظایف مرکز وکلای قوه قضاییه
ماموریت‌های مرکز وکلای قوه قضاییه
با توجه به سیاست‌های کلی امنیت قضایی ابلاغ شده توسط مقام معظم رهبری و نیز ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه، مأموریت‌های زیر به عهده مرکز وکلا میباشد:
- انجام حمایت‌های حقوقی از مردم
- ساده کردن دستیابی مردم به خدمات قضایی
- حفظ حقوق عامه
- تعیین قوانین و معیارهای اسلامی برای وکالت و کارشناسی، همچنین نظارت دائمی و پیگیری بر حسن اجرای آن‌ها
- گسترش فرهنگ حقوقی و قضایی در جامعه
- گسترش نظام معاضدت و مشورت قضایی
- تحکیم مبانی خانواده
- سعی در ایجاد صلح و سازش در خانواده‌ها و جلوگیری از افزایش اختلاف‌های خانوادگی و طلاق.
اختیارات و وظایف مرکز وکلای قوه قضاییه
مرکز وکلای قوه قضاییه نیز همانند سایر نهادهای قانونی، یک سری وظایف و اختیارات دارد. مطابق ماده ۴ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷، مرکز وکلا برای اجرای آیین‌نامه مربوطه و تحت نظر رییس این مرکز و هیأت نظارت تشکیل می‌شود و وظایف آن به شرح زیر است:
- انجام بررسی‌های کارشناسی و کسب اطلاعات مورد نیاز در مورد تعیین تعداد وکلا، کارشناسان و مشاوران مورد نیاز در هر سال در سراسر کشور.
- برگزاری آزمون‌های علمی، انجام مصاحبه و گزینش متقاضیان وکالت، کارشناسی رسمی و مشاوره خانواده
- نظارت کردن به وضعیت و عملکرد وکلا و کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده، تحقیق و پیگیری تخلفات آنان
- شناسایی افراد نیازمند و ارائه خدمات قضایی مانند خدمات مشاوره حقوقی، معرفی وکیل و کارشناس قوه قضاییه
- بررسی مدارک و شرایط کسانی که متقاضیان پروانه وکالت، مشاوره خانواده، کارشناسان قوه قضاییه که عضو رسمی هیات علمی دانشگاه می‌باشند و یا متقاضیان واجد سوابق قضائی
- نظارت داشتن و ارزیابی کردن نحوه کارآموزی عملی و نیز آموزش علمی کارآموزان
- انجام مقدمات لازم برای اعطای پروانه کارآموزی، مشاوره حقوقی، وکالت پایه ۱،۲ و کارشناسی
- برگزاری مراسم تحلیف و گرفتن تعهدنامه و سوگندنامه از کسانی که پروانه مشاوره حقوقی، وکالت و کارشناسی دریافت می‌کنند.
همچنین به موجب آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از خانواده، وظایف و اختیارات مرکز وکلا عبارتند از:
- تعیین وکیل معاضدتی برای افراد کم بضاعت و نیازمند در دعاوی خانواده
- ساماندهی امور مشاوران خانواده
- نظارت به عملکرد و اقدامات مشاوران خانواده
اهداف مرکز وکلای قوه قضاییه
مرکز وکلای قوه قضاییه نهادی با ماموریت‌های حاکمیتی حساب می‌شود که نسبت به متقاضیان خدمات حقوقی و نیز عموم مردم و ساختار حکمرانی کشور مسئولیت دارد. علاوه بر این، این نهاد به عنوان توسعه دهنده خدمات حقوقی، سرپرست نظام‌های وکالت، مشاوران خانواده و کارشناسان رسمی بوده است که ماموریت‌های تخصصی و حرفه‌ای دارد.
بنابراین، می‌توان اهداف راهبردی مرکز وکلا را در سه حوزه جامعه، حاکمیت و نظام خدمات حقوقی تعریف کرد که در ادامه هر کدام از این‌ها را توضیح می‌دهیم.
جامعه
این حوزه شامل متقاضیان خدمات حقوقی، عموم مردم و فعالان اقتصادی میباشد. اهداف راهبردی مرکز وکلا برای متقاضیان خدمات حقوقی ساده سازی دسترسی به خدمات حقوقی با کیفیت و ارزان، برای عموم مردم ارتقای دانش حقوقی و صیانت و پاسداری از حقوق آنان و برای فعالان اقتصادی تخصصی کردن خدمات حقوقی متناسب با نیاز آنان میباشد.
حاکمیت
این حوزه شامل قوه قضاییه، دولت و مجلس میباشد. اهداف مرکز وکلا برای قوه قضاییه طراحی مجدد نظام خدمات حقوقی با رویکرد پیشگیری محور و افزایش صلح و سازش و نیز طراحی ساز و کارهای کشف مصادیق تضییع حقوق عامه، برای دولت همکاری با معاونت حقوق رئیس جمهور در اصلاح قوانین و تهیه لوایح مربوطه و نیز همکاری با وزارت خارجه در پیگیری مسائل حقوقی در سطح بین‌الملل و برای مجلس همکاری در اصلاح و به‌روز آوری قوانین حوزه خدمات حقوقی میباشد.
نظام خدمات حقوقی
این حوزه شامل نهادهای وکالت، کارشناسی رسمی و مشاوران خانواده میباشد. اهداف مرکز وکلا برای نهاد وکالت تخصصی کردن آن، توسعه کسب وکارهای نوین حقوقی و ارتقای سطح عملکرد وکلا، برای نهاد کارشناسی رسمی استاندارد سازی و ایجاد وحدت رویه در امور آن و ارتقای سطح عملکرد کارشناسان رسمی و برای نهاد مشاوران خانواده ارتقای سطح عملکردی آنان میباشد.
