نوروز در استان گیلان
آیین بشارت بهار در گیلان
یکی از مراسم سنتی گیلان ˝نوروزخوانی˝ است که طبق آن هنرمندان به در خانه های مردم می‌روند و با خواندن آواز نوید آمدن بهار را می‌دهند.
براساس این آیین، یک هفته مانده به شب عید، چند نفر شب هنگام فانوس به دست می گرفتند و دو چوب برداشته به هم می کوبیدند و به حیاط خانه مردم می رفتند. به در هر خان های که می رسیدند اجازة نوروز خوانی می گرفتند و این شعر را می خواندند: "در اول عرض من باشد سلامی تو ای آقای من، خوش فکر عالی بده اِذنی بخوانیم چند کلامی"
اگر صاحب خانه مشکلی نداشت، مثلاً کسی از اعضای خانواده او در آن سال فوت نکرده بود، یا بیمار در خانه نداشت، به آنها اجازه می داد. نوروزی خوان‌ها نیز اشعاری را در مدح ائمۀ اطهار(ع) می‌خواندند، بعد از آن صاحب خانه هدیه‌ای مثل پول، برنج یا تخم مرغ به آنها می‌داد.
آنگاه نوروزی خوان‌ها از حیاط خانه به خانة بعدی می‌رفتند و این کار در تمام محل اجرا می‌شد. نوروزی خوان‌ها معمولاً بعد از اجرای مراسم به صاحبخانه، یک شاخه شمشاد به عنوان نماد سبزی و نیک‌بختی، هدیه می‌دادند و اگر صاحبخانه در خانه حضور نداشت، شاخة شمشاد را بریکی از ستون‌های ایوان خانه نصب می‌کردند.
استقبال از بهار با عروسک تکم در گیلان
تکم‌چی‌ها میراث‌دار نمایشگران بخش‌های زیادی از ایران به شمار می‌روند که در گذشته‌های دور در اعیاد مذهبی و باستانی مانند نوروز به درِ خانه‌ها می‌رفتند و با ساز و آواز خود و تکان دادن عروسک تکم، شادی را به خانه‌های مردم ساکن شهرها و روستاها هدیه می‌کردند.
تکم در زبان ترکی به معنی " بز نر" است و تکم بز قوی هیکلی است که در رأس گله حرکت میکند، بز در تاریخ خاورمیانه و ایران زمین، نماد برکت، باروری و قدرت است. این عروسک چوبی، به شکل بز توسط مردم به صورت دستی ساخته و با پارچه یا مخمل قرمز رنگ آراسته می‌شود و تکم‌چی‌ها با در دست گرفتن این عروسک قدیمی و خواندن آوازهای محلی و مذهبی مسایل اجتماعی را از گذشته‌های دور مورد توجه قرار می‌دهند و بچه‌ها در جریان بازی، با صنایع دستی و بومی، معماری و فضاهای متنوع آن آشنا می‌شوند.
عروسک تکم با مواد طبیعی مانند چوب و پارچه و بند کفش ساخته شده تمامی پولک‌ها هم به صورت دستی دوخته شده است.
در آخرین روزهای زمستانی سال 1391، اعضای فعال کانون گردهم آمدند و با رنگ آمیزی و تزیین تخم مرغ های سفالی، جشنواره تخم مرغ های رنگی را در مرکز فرهنگی هنری تالش برگزار کردند.
در این جشنواره مربیان کانون از نوروز "عید محبت و شادی دلها" برای شرکت کنندگان قصه گویی و آنان را با فرهنگ اصیل و آداب و رسوم ایرانی در این عید باستانی آشنا کردند.
نمایش های آئینی نوروز
نوروز آئین باستانی ایرانیان همراه با آئین و مراسم های گوناگون است که ریشه در فرهنگ و هنر این سرزمین دارد. نمایش «عروس گوله» یکی از این مراسم های آئینی نوروز در شمال کشور است.
این نمایش معروف نوروزی، در گیلان، مازندران، الموت و طالقان است. در این نمایش غول، عروس و پیربابو نقش دارند. عروس گله یا عاروس گوله در مازندران به پیربابو معروف است.
بنابر این گزارش، غول با پوششی از کُلش (ساقه‌های خشک شالی) و زنگوله‌هایی به پا و چماقی در دست در میان مردم حاضر می‌شد. نقش عروس را نیز اغلب یکی از پسران جوان بازی می‌کرد و لباس زنانه می‌پوشید. در بازی نوروزی عروس گوله، غول و پیربابو برای به دست آوردن عروس با یکدیگر درگیر می‌شدند.
پیش از آغاز نمایش نیز گروه همخوانی می‌کردند:
عروس گوله بیاردیم
جانه دله بیاردیم
خانه خواه تره نیاردیم
تی پسره بیاردیم
ترجمه این اشعار بدین شرح است: بازی عروس و غول آوردیم/ برای جان و دل آوردیم/ صاحبخانه برای تو نیاوردیم/ برای پسر تو آوردیم.
زنده نگه داشتن این نمایش های آئینی علاوه بر جذب توریست می تواند نقش مهمی در ارج نهادن به این آثار و حفظ و نگهداری آن برای نسل های آینده داشته باشد.
آداب نوروزی در روستاهای گیلان
یکی از اماکن دیدنی که در ایام نوروز، می‌توان درآن آداب و رسوم محلی مخصوص به نوروز را دنبال کرد، موزه میراث روستایی گیلان است.
موزه میراث روستایی گیلان جشنواره نوروزه‌ای را برگزار کرده است که در آن موسیقی ،بازی‌ها محلی ،محصولات ،سوغات ، انواع غذاهای محلی و مسابقات فرهنگی عرضه ارائه می‌شود.
در این جشنواره که از 28 اسفند آغاز شده، آیین‌های ویژه نوروز استان گیلان از جمله نمایش‌های "عروس گوله‌ی" و "نوروز خوانی" اجرا می‌شود.
همچنین بازدید کنندگان می‌توانند هنگام بازدید از این مکان با لباس‌های محلی مخصوص گیلان گردش کنند و لحظاتی را با حال و هوای محلی روستایی این استان بگذرانند.
این موزه در جهت احیای صنایع دستی که به عنوان یکی از وجوه فرهنگ بومی، نقش چشم گیری در بازسازی بخشی از فرهنگ رو به فراموشی گیلان دارد، صنایع و هنرهایی همچون سفالگری، گمج سازی، رشتی دوزی، حصیربافی، گلیم بافی، نمدمالی، چادرشب بافی و غیره که آفریده ذوق و قریحه هنرمند گیلانی است در محل موزه به نمایش درآورده است.
بازدید کنندگان می‌توانند در محوطه خانه های روستایی و غرفه های بازارچه سنتی که برای عرضه این محصولات به بازدید کنندگان احداث شده است با شیوه های خلق این آثار هم آشنا شوند.
آیین‌ها اغلب بیان عامیانه دارند
به گفته پژوهشگر و کارگردان تئاتر گیلان؛ عروس گوله یکی از باشکوهترین آیین های نمایشی استان است.
علیرضا پارسی در گفت و گو با خبرنگار هنرآنلاین در مورد آئین های نمایشی استان گیلان بیان کرد: در استان آثاری از مارلیک، دیلمان، املش و.. به جا مانده است و مانند تمام سرزمین های دیگر فرهنگ این منطقه نیز سرشار از افسانه، قصه های عامیانه و آئین هایی است که برخی از آنها سینه به سینه حفظ شده است و دارای شکل های متفاوت کمدی، تراژدی و حماسی است. این آئین ها اغلب بیان عامیانه دارند.
وی با بیان اینکه "عروس گوله" یکی از معروفترین آئین های نمایشی گیلان است گفت: با توجه به ساختار نمایشی یکی از باشکوه ترین آئین های نمایشی است که پیشینه آن به چندصد سال قبل بازمی گردد. این نمایش از آیین های استقبالی نوروز است ودر هر منطقه گیلان با یک چاشنی بومی اجرا می شود و روایتی است. عروس گوله بازمانده ای از اعمال نیایش کشاورزی است. نمایشی شاد و موزیکال که بصورت گروهی انجام می شود.
اعضای این گروه نمایشی عبارتند از: سرخون (خواننده)/ کاس خانم/ ناز خانم/ پیر بابا/ غول/ دیاره زن/ کتاره زن/ ساز زن (سرنا نواز) هستند.
این گروه نمایش خانه به خانه و آبادی به آبادی می روند و گروهی از مردم نیز آن ها را همراهی می کنند و شعرعروس گوله را می خوانند و موجب شادی مردم را فراهم می آورند. این نمایش با شیرین کاری های کاس خانم و ناز خانم ( که معمولا دو پسر نوجوان زن پوش می باشند)آغاز می شود که برای تصاحب این دو زن نبردهایی بین غول و پیرمرد آغاز می شود. و سرخوان نیز شروع به خواندن شعر عروسه گله میکند که با نوازندگی سرنانواز همراه است و در آخر با دریافت هدایا از صاحب خانه نمایش به پایان می رسد.
عروسَ گولی باوردیم، جان دیلی باوردیم
خانخاه تره ناردیم ، تی پسره باردیم
عروس گلی همینه ،بدین چه نازنینه
(عروس گل همین است ببین چقدر نازنین است)
تی چوشم درویش بکن
(چشمتو درویش کن و با چشم پاک نگاه کن)
عروس خو یار شینه
نوروز مبارک باد، سال نو مبارک
عروس گولی باردیم جان دلی باردیم
خانخا تره ناردیم تی پسره باردیم
ای خانه دو بر دارا، مورغانه دو سر داره
(این خانه دو در دارد تخم مرغ هم دو سر دارد)
خانخازن پسر دارا،الله تو نگه دارا
عروس گولی همینه،بدین چه نازنینه
تی چوشم درویش بکن
(چشمتو درویش کن و با چشم پاک نگاه کن)
عروس خو یار شینه
(عروس به یار خود تعلق داره)
عروس گولی باردیم، تی پسره باردیم
ای خانه به او خانه میرزا ملک خانه
مورغانه چهل دانه ، این نقش بزرگانه
نوروز مبارک باد سال نو مبارک
عروس گولی باردیم، جون دلی باردیم
خانخا تره ناردیم . تی پسره باردیم
(صاحب خانه واسه تو نیاوردیم برای پسرت آوردیم)
رنگا بیدینه رنگانا ،ماه فوتوسته دنگه
(ماه تابیده پادنگ ما را بسیار زیبایش کرده است)
قوربون خدا بوشوم، تی دیل چه مانه؟ سنگه
وی ادامه داد: همچنین آئین نمایشی "راب کره" یا "راب کرک" از دیگر آئین هایی است که در مناطق مختلف گیلان با تفاوت هایی اجرا می شود. این نمایشی نمادین است که در آن از بازیگران محلی استفاده می شود. شخصیت های این نمایشی سرخوان، آهو و نوجوانی است که پوست گوسند یا بره سیاه می پوشد و تنها جای چشم هایش خالی است؛ و مجسمه دست سازی به همراه دارد و آن را می گرداند.
وی افزود: این دو آئین نمایشی مهمترین ها هستند البته شاهنامه خوانی، قصه خوانی و تعزیه هم از دیگر آئین هایی است که در گیلان وجود دارد.
پارسی با تاکید در حفظ این آثار تصریح کرد: اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است که می بایستی گسترش پیدا کند. اجراهای خیابانی و صحنه ای از جمله اقداماتی است که می توان انجام داد و به نسل جدید نشان داد تا آنها هم به طرق مختلف ادامه بدهند؛ مانند تعزیه در گیلان که تعداد معدودی از بازماندگان آن باقی مانده است و با رفتن آنها مسلما از بین می رود. پژوهش و اجراهای مختلف بسیار تاثیرگذار است.
